Vetrek uit Ur
Afshin Ellian:
‘Leeft het Iraakse volk nog? Burgeroorlog, moordpartijen, de orgie van geweld in Irak, dat alles zal als sneeuw verdwijnen onder de stralende zon van de poëzie van Salah Hassan. Het Iraakse volk leeft. Salah Hassan bewijst dat ze leven en dat ze het zullen overleven. Deze poëzie die meer is dan Irak zoekt naar de ultieme waarheid:
Dit lichaam
is leeg en raadselachtig
De tijd van dit lichaam
is leeg en kapot
Dit lichaam
is afwezig, veeleisend
Lang leve de uitgever, de drukker, de vertaler en de lezer die de poëzie van Hassan tot onze wereld heeft geleid. Een epos zonder helden. Dat is onze tijd: die veeleisende, afwezige, lege en raadselachtige reiziger.’
Dr. Hatemal-Sager:
‘Mijn lichaam is mijn land’, met als ondertitel ‘Vertrek uit Ur’ bestaat uit één lang gedicht in vier hoofdstukken. Er zijn associaties met de zondeval van Adam en zijn verjaging uit het paradijs, maar ook met de tocht van Abraham naar het beloofde land. Deze verwijzingen symboliseren het gedwongen vertrek van de dichter uit zijn vaderland.
Maar Hassan, de verteller in dit gedicht, legt zich niet neer bij de straf die het lot hem heeft toebedeeld. In het tweede deel roept hij op tot het beschrijven van de bladzijden, als compensatie voor het verlies, in de hoop dat zijn denkbeeldige leerlingen er een les voor de toekomst uit zullen trekken.
De dichter preekt en waarschuwt tegelijk, als hij vertelt over de vernietiging van het oude Soemerië, de oudste beschaving van het Tweestromenland, en over hoe zin volk uiteen werd gedreven. Hij trekt, hoewel niet chronologisch, de lijn door naar de recente geschiedeniss van Bagdad tijdens de dictatuur, toen het land door de oorlog werd verwoest en veranderde in de verschroeide aarde van ‘een verdwijnend volk’, en toen de huizen graven werden.
Hasan beschrijft beelden uit het dagelijks leven in Bagdad, van markten en straten, wijken en geliefde oude plekken; beelden en associaties die voortkomen uit het geheugen en de verbeelding. De reeks beelden wordt onderbroken door de gevoelens van de dichter, onder andere zijn frustratie over het onvermogen om de taal te spreken – een thema dat door zijn collega’s wordt gedeeld; in den vreemde is welsprekendheid niet mee toereikend. ‘Wij hebben een emigrerende taal die in haar retoriek tekortschiet om ons stervende heden in te zwachtelen’, ‘wanneer het verleden voorbij is en het heden op sterven ligt, zal de plaats verdwijnen…’
In de ontroerende monologen, waarmee Hassan zich van zijn leerlingen onderscheidt, geeft hij echter een sprankje hoop voor de toekomst. Want, zo benadrukt de dichter, met het vervagen van de herinnering, hoeft de plaats zelf nog niet te verdwijnen. Hoewel ‘het volk in ballingschap aan het verdwijnen is’ en Bagdad ‘niet langer een vaderland is, maar een schietterrein’, biedt het poëtische einde een glimp van hoop; misschien is dat voldoende om een nieuw Ur op te bouwen.
